بازار سرمایه و بورس در واقع ویترین اقتصادی کشور بوده و می توان با بررسی این بازار پی به اوضاع اقتصادی کشور برده و همچنین شرکتها با پذیرش در این بازار میتوانند نسبت به معرفی بهتر خود به جامعه هدف علاوه بر بازاریابی بهتر برای محصولاتشان اعتبار و بها بیشتری در برند خود ایجاد نمایند. در همین راستا بسیاری از شرکتهای فعال و سودده علاقمند به فعالیت در این بازار و تامین مالی از طریق عرضه سهام شرکت خود و یا شرکتهای زیر مجموعه خود بوده تا بتوانند از مزایایی بسیار بازار سرمایه بهره مند گردند.
* ساختار بازار سرمایه ایران:
سازمان بورس و اوراق بهادار:
سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه در خصوص پذیرش شرکت ها در این بازار، با تشکیل جلسه هیات پذیرش، نظر نهایی را داده تا پس از فراهم نمودن شرایط مد نظر سازمان، پذیرش شرکت ها در بازار سرمایه صورت پذیرد.
شرکت بورس اوراق بهادار تهران:
تابلوهای بورس اوراق بهادار تهران مناسب برای پذیرش شرکت هایی با سرمایه بالا و همچنین سابقه سودآوری مطلوب می باشد که حداقل 2 سال سابقه فعالیت داشته باشند.
شرکت فرابورس ایران:
تابلوهای فرابورس ایران مناسب برای پذیرش شرکتهایی با سرمایه حداقل 50 میلیارد ریالی می باشد که شرایط سوددهی مناسبی نداشته و یا سابقه فعالیت چندانی ندارند.
* شرایط عمومی پذیرش در بازار سرمایه:
* شرایط خاص پذیرش سهام عادی در تابلوهای بورس:
بازار دارایی فکری در راستای اجرای مفاد بند (د) ماده 17 قانون برنامه پنجم توسعه که بر حمایت مالی از ایجاد و توسعه بورس ایده و بازار فن آوری به منظور استفاده از ظرفیتهای علمی در جهت پاسخگویی به نیاز بخشهای صنعت، کشاورزی و خدمات تاکید ورزیده است، شرایطی را مهیا میکند برای تکمیل ارتباط حلقه علم و صنعت تا دانشگاهیان، مخترعان و مبتکران بتوانند در ارتباطی نظام مند، ایده ها و ابتکارات خود را به مرحله تجاری سازی برسانند و کلیدی باشد برای شکوفایی و به کارگیری ظرفیتهای کشور و توسعه حوزه تفکر خلاق و اقتصاد دانش بنیان در کشور عزیزمان ایران.
* اهداف راه اندازی بازار دارایی فکری:
این بازار اهداف منحصر به فردی دارد که مهمترین آنها حمایت از دارندگان دانش فنی و امتیاز ثبت اختراعات به منظور ارزش گذاری دارایی معنوی و همچنین تخفیف ریسکهای قیمتی مرتبط با اوراق بهادار مبتنی بر مالکیت معنوی است.علاوه بر این تسهیل انتقال تکنولوژی، تسهیل قیمت گذاری منطقی اوراق مالکیت معنوی بر مبنای قیمت یک بازار رقابتی و نیز ارتقای شاخص ثبت اختراعات کشور در مراجع بین المللی به عنوان یکی از شاخصهای اصلی توسعه علم و فناوری، در زمره دیگر اهداف راه اندازی این بازار تعریف شده است.حرکت به سمت هدفمند شدن اختراعات، کاربردی نمودن پایان نامه های دانشجویان و تکیه بر نیازهای عینی بازار، ایجاد ارزش افزوده از اختراعات در راه اندازی اقتصاد دانش بنیان و استفاده از اسناد اختراعات ارزش گذاری شده در فرابورس به عنوان وثیقه در نهادهای بانکی هم از دیگر اهدافی است که برای بازار دارایی فکری فرابورس در نظر گرفته شده است.همچنین فرصتهای حاصل از راه اندازی این بازار و تحقق نظام مند کردن سازوکار ثبت اختراع و صدور تاییدیه های فنی و تخصصی، ایجاد ساختارهای منسجم و متمرکز ارزشیابی، قیمت گذاری و مشاوره، کشف قیمت دقیق، شفاف و عادلانه، امکان انتشار اطلاعات مربوط به قیمت ها، بررسی حجم و ارزش معاملات مربوط به حقوق مالکیت معنوی، افزایش شفافیت در بازار نقل و انتقال اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری، وجود ایده ها و اختراعات فراوان که برای نقل و انتقال نیاز به یک بازار منسجم دارند و هدفمند شدن برگزاری جشنواره ها و همایش های معرفی ایده ها و اختراعات در سطح کشور را نیز باید در کنار اهداف یاد شده، از دلایل راه اندازی بازار دارایی فکری برشمرد.
* طبقه بندی اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری:
1- حق ثبت اختراع:
حق انحصاری است که در قبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می شود.
2- علائم تجاری:
نشانه شاخصی است که معرف کالاها یا خدمات معین ایجاد شده توسط شخص یا شرکت خاصی است.
3- طرح های صنعتی:
طرح صنعتی جنبه تزئینی یا زیبایی شناسی کالا را نشان می دهد.طرح می تواند شامل خصوصیات سه بعدی مثل شکل کالا یا خصوصیات دوبعدی مانند الگوها، خطوط و رنگ باشد.
4- حق انحصاری اثر:
عبارت از حقوق اعطا شده به پدید آورندگان آثار و کارهای ادبی و هنری است.
5- سایر موارد:
شامل انواع ارقام گیاهی، نوآوری، علائم جغرافیایی، مالکیت صنعتی، تحقق بنیادی و کاربردی، اختراعات و غیره.
* نقل و انتقال انواع اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری:
در حال حاضر نقل و انتقالات انواع اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری شامل انواع اوراق گواهی ثبت اختراع، طرح صنعتی و علائم تجاری از طریق بازار سوم فرابورس ایران را می توان در 4 گروه دسته بندی نمود:
نوع اول:
عرضه اوراق بهادار شرکتهای سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری.
نوع دوم:
عرضه مستقیم و بی واسطه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری.
نوع سوم:
عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مدت زمان معین.
نوع چهارم:
عرضه حق بهره برداری اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری برای مقدار معین.
بازار سوم فرابورس ایران که بازاری برای انجام یکباره معاملات شرکتهای سهامی خاص و یا سهامی عام پذیرفته نشده در سایر بازارهای بورس یا فرابورس می باشد. بطورکلی عرضه در بازارهای فرابورس ایران به شرح ذیل صورت می پذیرد: عرضه اولیه، که نخستین عرضه اوراق بهادار پس از پذیرش و درج بوده و در بازار اول و دوم فرابورس ایران صورت می پذیرد. عرضه یکجا، عرضه خرد، و پذیره نویسی که در بازار سوم فرابورس ایران صورت می پذیرد. بازار سوم، بازار عرضه اوراق بهاداری است که در بورس یا بازار خارج از بورس دارای مجوز پذیرفته نشده باشد. در این بازار اوراق بهادار مورد پذیرش قرار نگرفته و صرفا عرضه این اوراق مد نظر است. به عبارت دیگر، این بازار شامل معاملات دست دوم اوراق نمی باشد.
* انواع عرضه در بازار سوم فرابورس:
در بازار سوم فرابورس ایران سه نوع عرضه به شرح ذیل انجام می شود:
عرضه یکجای اوارق بهادار:
عرضه یکجای اوارق، مربوط به عرضه اوراق از طرف سهامدار عمده می باشد. در این حالت، سهامدار عمده قصد عرضه یکجای درصدی از سهام شرکت مورد نظر را به عموم دارد.
عرضه خرد اوراق بهادار(جمع آوری سهام)
عرضه خرد، مربوطه به جمع آوری اوراق از سهامداران جزء می باشد. در عرضه خرد، متقاضی خرید شخصی است که خریدار حجم معینی از اوراق بهادار مشخص از سوی مالکان آن است.
پذیره نویسی اوراق بهادار
پذیره نویسی اوراق بهادار، مربوط به پذيره نويسي اوراق بهادار ازجمله سهام شركت های سهامی عام،اوراق مشاركت و گواهی سپرده می باشد که بر اساس مجوزصادره ازسازمان و مفاد بيانيه ثبت انجام خواهد شد. درخصوص اوراق مشارکت، پذیره نویسی این اوراق در بازار سوم انجام شده و معاملات دست دوم آن نیز در بازار اوراق مشارکت صورت می پذیرد.
لازم به یادآوریست که اوراق بهادار عرضه شده در بازار سوم تا یک ماه بعد از معامله در بازار سوم فرابورس، قابل عرضه مجدد در این بازار نمیباشد. عرضۀ این اوراق پس از این مدت، منوط به احراز مجدد شرایط یاد شده در دستورالعمل مذکور میباشد.
* مزایای عرضه اوراق بهادار از طریق بازار سوم :
* فرآیند عرضه :
متقاضی عرضه در بازار سوم می بایست از طریق کارگزار عضو فرابورس ایران، فرم درخواست عرضه اوراق بهادار خود را حسب مورد به انضمام مدارک، مستندات و اطلاعات مورد نیاز (موارد ارائه شده در ضمیمه فرم مذکور)، به مدیریت بازار فرابورس ایران تسلیم نماید. مدیریت بازار پس از دریافت درخواست عرضه و مدارک مورد نیاز و پس بررسی اولیه آنها، اقدام به تشکیل جلسه کمیته عرضه می نماید. درخواستهای تکمیل شده عرضه به همراه مدارک و اطلاعات در کمیته عرضه مورد بررسی قرار گرفته و درصورت تایید عرضه اوراق توسط کمیته عرضه، مجوز عرضه به کارگزار عرضه کننده ارسال می گردد. در متن مجوز عرضه، شرایط عرضه و مدت اعتبار آن ذکر شده است. پس از احراز تمامی موارد خواسته شده از طرف کمیته عرضه، نام اوراق در فهرست عرضه در بازار سوم درج می گردد.عرضه اوراق بهادار دربازارسوم می بایست حداقل 5 روز و حداکثر یکماه پس از تاریخ درج در فهرست عرضه اوراق بهادار، صورت پذیرد. درصورت عدم عرضه اوراق بهادار ظرف مدت تعیین شده، مجوز عرضه لغو و عرضه مجدد آن منوط به طی فرآیند مربوطه خواهد بود. در صورت لغو مجوز عرضۀ اوراق در فرابورس در مرحلۀ درج، متقاضی عرضه میتواند مجدداً تقاضای عرضه را با پرداخت کارمزد عرضه اوراق بهادار به فرابورس ارائه دهد. همچنین درصورت لغو مجوز پس از درج نام اوراق بهادار در فهرست عرضه، متقاضی می تواند پس از گذشت 2 ماه مجدداً تقاضای عرضه را به فرابورس ارائه نماید.
قوانین بازار پایه اخیرا دچار تغییراتی شده است. نوسان شدید قیمتی روزانه با توجه به دامنه نوسان ۱۰% یا عدم وجود دامنه نوسان در این بازار باعث می شد افراد تازه وارد که اطلاعات کافی در خصوص این گونه سهم ها نداشتند، با خرید آنها دچار زیان شده و با ضرر از بازار بورس خارج شوند. چندی پیش طی اطلاع رسانی سازمان بورس اوراق بهادار اصلاحاتی برای کنترل نوسانات این بازار در جهت منافع سهامداران در نظر گرفته شد. آخرین طرح رد شده، طرحی بود که در آن قیمت های خرید و فروش مشخص نبود و سهامداران با سازو کار خاصی می بایست اقدام به خرید و فروش سهام میکردند. پس از رد شدن طرح مذکور، این بار مدیران سازمان بورس تصمیمات دیگری گرفتند. بر اساس این تصمیم مقرر شد سهام بازار الف، ب و ج در تابلو پایه زرد، نارنجی و قرمز تقسیم بندی شوند. معاملات بلوک در بازار پایه صرفا به شیوه تسویه نقدی براساس رویه جاری پایاپای بدون محدودیت حجمی انجام میشود.این معاملات در نمادی مجزا از معاملات بازار عادی انجام شده و دامنه نوسان روزانه قیمت اوراق بهادار در معاملات بلوک مشابه دامنه نوسان قیمت در بازار عادی است. معامله سهام و یا حق تقدم خرید سهام شرکتهای فرابورس،سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و بورس انرژی ایران با حجم بزرگتر یا مساوی 0.5 درصد از سرمایه پایه و همچنین خرید اوراق بهادار شرکتهای فوق توسط اشخاص حقوقی یا نهادهای خاص که دستهی سهامداری ایشان بر اساس اساسنامه شرکتهای سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و بورس انرژی ایران برای فرابورس مشخص نمیباشد، منوط به اخذ تاییدیه از سازمان مبنی بر رعایت محدودیتهای قانونی و مقرراتی است. کدام سهام به بازار پایه زرد و نارنجی و قرمز منتقل میشوند؟ بر اساس دستورالعمل سازمان بورس، هر نماد با توجه به ویژگیهای زیر در یکی از سه تابلو قرار میگیرد:
همچنین بازارگردان میتواند دامنه نوسان قیمتی نماد معاملاتی را تا دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمتی نماد معاملاتی در بازار عادی،به شرطی که از محدودیت دامنه نوسان روزانه قیمتی در بازار دوم فرابورس بیشتر نشود، افزایش دهد. همچنین بازارگردان میتواند قیمت مرجع نماد معاملاتی را ضمن اعلام به فرابورس تعیین نماید. در خصوص قیمتگذاری حق تقدم سهام برای اولین بار پس از افزایش سرمایه و در زمان عرضه حق تقدم استفاده نشده در صورت عدم کشف قیمت پس از دو نوبت حراج ناپیوسته، حراج ناپیوسته تا کشف قیمت تکرار میشود. در زمان عرضهی حق تقدم استفاده نشده مدت زمان حراج ناپیوسته از شروع عملیات حراج تا پایان جلسهی معاملاتی امکان پذیر میباشد. دامنه نوسان حق تقدم استفاده نشده به میزان دو برابر دامنه نوسان قیمت نمادهای معاملاتی در تابلو مربوطه میباشد و در آخرین روز مهلت پذیره نویسی حق تقدم استفاده نشده، معاملات بدون اعمال محدودیت دامنه نوسان قیمتی و بدون رعایت محدودیت حجمی عمده، امکان پذیر خواهد بود.
واژه SME مخفف عبارت Small & Medium Enterprises است و در برگیرنده کلیه بنگاه های کوچک و متوسط اعم از بنگاه های صنعتی، خدماتی، بازرگانی و کشاورزی و دانش بنیان می باشد. این بنگاه ها به علت ویژگیهای خاص خود دارای کارکردهای منحصر به فردی شامل:
تعداد نیروی انسانی شاغل یکی از معیارهای قرار گرفتن بنگاه در SME ها می باشد. در ایران کسب و کارهای زیر ۱۰۰ نفر نیروی کار به عنوان بنگاه کوچک و متوسط تلقی می شود که این معیار با سایر کشورها متفاوت بوده است.
امروزه بسیاری از کشورهای توسعه یافته در دنیا از ظرفیتهای بازار سرمایه برای رفع مشکلات مالی بنگاههای اقتصادی خود بهره میبرند و شرکتها نیز تلاش میکنند وابستگی خود به بانکها را با استفاده از جایگزینهای مناسبتر کاهش دهند. از آنجا که بازار سرمایه بستری مناسب برای تامین مالی و رشد شرکتهاست و در عین حال بسیاری از شرکتهای کوچک و متوسط با مشکلات مالی دستوپنجه نرم میکنند ورود آنها به این بازار فرصتی طلایی محسوب میشود. بازار شرکتهای کوچک و متوسط در فرابورس ایران امکان ورود شرکتهای کوچک و متوسط را به بازار سرمایه تسهیل کرده است.
هدف از تشکیل این بازارها در فرابورس ایران این بوده است که این بنگاههای کوچک و متوسط به دلیل معیارهای پذیرش در تابلوهای اصلی بورس و فرابورس، امکان پذیرش و عرضه سهام در بازار سرمایه را نداشتهاند و از سوی دیگر نگاهی به بسیاری از کشورهای پیشرفته در دنیا نشان میدهد که بازاری ویژه شرکتهای کوچک و متوسط در آنها وجود دارد.در شرایط کنونی حدود 98 درصد از تعداد شرکتهای ثبتشده در کشور را شرکتهای کوچک و متوسط تشکیل میدهند اما با وجود این، سهم این بنگاهها در تولید ناخالص داخلی بسیار کمتر از ظرفیت آنهاست که یکی از دلایل این مسئله این است که شرکتهای کوچک و متوسط با مشکلات فراوان تامین نقدینگی و سرمایه در گردش روبهرو هستند.
تنوع راه های تامین مالی، دستاورد بازار SME:
در زمان ورود این شرکتها به بازار معمولا بخشی از سهام آنها در تابلو قرار گرفته که باب تامین مالی سهامداران عمده را فراهم کرده و موجب تزریق پول به شرکت و توسعه آن میشود. همچنین روشهای دیگر تامین مالی برای این شرکتها امکان استفاده از ابزارهای مالی جدید است؛ چراکه این شرکتها معمولا داراییهای راکد زیادی دارند و میتوانند از طریق انتشار صکوک اجاره یا انواع دیگر صکوک، اوراق مشارکت، صندوقهای پروژه و ... داراییهای راکد خود را تبدیل به اوراق بهادار کنند و از این طریق کسب نقدینگی نمایند.
مقایسه شرایط تامین مالی به دو روش مبتنی بر (بدهی) وام و سیستم بانکی در مقابل تامین مالی مبتنی بر بازار سرمایه:
در روش تامین مالی مبتنی بر بدهی
اما در روش تامین مالی در بازار سرمایه:
* مزایای پذیرش شرکت های کوچک و متوسط در بازار SME:
از جمله مزایایی که می توان در مورد پذیرش شرکت های کوچک و بزرگ در بازار SME به آنها اشاره کرد:
بر اساس دستورالعمل مربوطه ساده ترین شرایط برای ورود شرکتها به بازار SME در نظر گرفته شده است: